Thưa quý vị và các bạn! Với đồng bào dân tộc Thái xã Quang Huy, trong năm có 4 lễ lớn là “Tết Nguyên đán”, “Tết Độc lập”, “Tết Xíp Xí” và “Tết mừng cơm mới”. Không biết “Tết mừng cơm mới” có tự bao giờ, chỉ biết tập tục văn hóa này được truyền từ thế hệ này qua các thế hệ khác. Năm 2024 là năm đầu tiên “Tết mừng cơm mới” xã Quang Huy tổ chức với quy mô cấp xã, trở thành ngày hội văn hóa của đồng bào các dân tộc trên địa bàn, thu hút đông đảo du khách các nơi đến tham quan.

Nghi lễ đầu tiên là Lễ cúng cơm mới được tổ chức tại khu di tích lịch sử Đình Chu. Mâm cỗ cúng được chuẩn bị đầy đủ xôi, gà, lợn, hoa quả... Nghi thức cúng cơm mới được thầy mo thực hiện bày tỏ lòng biết ơn với tổ tiên, trời đất, cầu mong mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu, cuộc sống ấm no, đủ đầy. Sau khi làm lễ ở Đình Chu, các hộ dân chuẩn bị lễ cúng cơm mới tại gia đình. Tùy điều kiện từng gia đình, mời khách đến chung vui.

Ông Hoàng Văn Ành, Thầy mo: “Mừng lúa mới vụ riêng làm ăn phát lộc phát tài để cho các ông thần ông vua bác hồ đại tướng võ Nguyên giáp trong xã trong huyện năm nào cũng làm ăn phát lộc phát tài vụ mùa thắng lợi”.

Tại buổi lễ, các đại biểu được thưởng thức chương văn nghệ chủ đề “Quang Huy – Mừng lúa mới” đặc sắc, mang đậm bản sắc văn hóa đặc trưng của đồng bào dân tộc Thái, giúp người dân, du khách hình dung và cảm nhận rõ hơn về nét văn hóa độc đáo trong đời sống tâm linh, sinh hoạt và sản xuất của đồng bào Thái ở Quang Huy. Cùng với đó, là không gian trưng bày ảnh về cánh đồng Mường Tấc; Khu trưng bày giới thiệu, quảng bá về cánh đồng Mường Tấc với chủ đề “Mường Tấc - Mùa lúa mới” với các mặt hàng phong phú đa dạng như gạo hữu cơ, các sản phẩm làm từu gạo hữu cơ, các loại rau củ, trồng theo hướng hữu cơ cùng một số sản phẩm thổ cẩm.

Bà Cầm Thị Ngân, Giám đốc HTX dịch vụ nông nghiệp Quang Huy, Phù Yên: “Rất vui mừng xã Quang Huy điều kiện lần đầu tiên tổ chức mừng cơm mới là một trong những đơn vị được trưng bày gian hàng sản phẩm của mình tôi rất vui mừng và mong muốn quảng bá sản phẩm đặc biệt là gạo Phù Yên đến với bạn bè trong và ngoài huyện biết và đến tham quan”.

Mặc dù là năm đầu tiên tổ chức  xong qua các kênh truyền thông, nhiều du khách đã biết và đến để trải nghiệm tại ngày lễ. Không chỉ được hòa mình vào không khí sôi động, độc đáo qua các hoạt động văn hóa, văn nghệ thể thao đa dạng, phong phú, du khách còn hiểu thêm về những nét văn hóa đặc sắc của đồng bào dân tộc Thái, xã Quang Huy cũng như cảnh đẹp thiên nhiên, không khí trong lành, sự hiếu khách người dân địa phương. 

Chị Trần Thu Hương, du khách Hà Nội: “Rất vô tình mình quan xem được trang giới thiệu nét đặc sắc văn hóa của huyện Phú Yên mình rất quan tâm nên là có lễ hội lúa mới với niềm yêu quê hương mình đã lên xe vờ lên với lễ hội này lần đầu tiên mình được tham gia cảm thấy rất là vui và hứng khởi. Sau 30 năm quay lại đây mình thấy những gian hàng giới thiệu sản phẩm của huyện Phú Yên một nền nông nghiệp đã phát triển rất nhiều với rất nhiều mặt hàng mình cảm thấy rất tự hào”.

Lễ mừng cơm mới của dân tộc Thái xã Quang Huy được tổ chức vào dịp mùa lúa chín tháng 6, nhằm khôi phục, bảo tồn và lưu giữ các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của nhân dân các dân tộc xã Quang Huy, tạo nền tảng để địa phương xây dựng đời sống văn hóa tinh thần tốt đẹp của Mường Tấc. Đồng thời, tăng cường quảng bá, giới thiệu sản phẩm “Gạo Phù Yên”, mở ra cơ hội hợp tác, đầu tư và nâng cao chỗ đứng của Gạo Phù Yên trên thị trường.

Bà Đinh Thị Thu Hà, Ủy viên BTV Huyện ủy, Phó chủ tịch thường trực UBND huyện Phù Yên: “Trong thời gian tới để duy trì và phát triển các lễ hội trên địa bàn huyện Phú Yên huyện Phù Yên sẽ tiếp tục định hướng chỉ đạo phòng văn hóa và các cơ quan chuyên môn tiếp tục có đề xuất tham mưu duy trì các lễ hội đã có trên địa bàn huyện. Qua đó góp phần phát triển nét đẹp văn hóa cũng như là các lễ hội truyền thống trên địa bàn cũng như bản sắc văn hóa của các dân tộc trên địa bàn huyện Phù Yên”.

Ông Cầm Văn An, Chủ tịch UBND xã Quang Huy, Phù Yên: “Năm nay là ủy ban nhân dân xã có huy lần đầu tiên tổ chức lễ mừng cơm mới để duy trì và phát huy bản sắc văn hóa của dân tộc Thái xã Quang Huy bà con dân dân rất là phấn khởi năm nay cũng là năm được mua vì triển khai lực cơ trên địa bàn xã Quang Huy rất hiệu quả và ủy ban nhân dân xã sẽ tiếp tục phát huy và giữ gìn từ năm nay sang các năm sau”.

Với những tiềm năng sẵn có, thời gian tới xã Quang Huy sẽ tập trung khai thác thế mạnh phát triển sản xuất nông nghiệp sạch, nông nghiệp hữu cơ gắn với du lịch sinh thái, du lịch canh nông trên cánh đồng Mường tấc. Qua đó,  góp phần gìn giữ, phát huy các văn hóa truyền thống địa phương, đồng thời tạo ra sản phẩm du lịch hấp dẫn thu hút đông đảo du khách đến tìm hiểu và khám phá

Sôi nổi thi nấu cơm trong lễ mừng cơm mới xã Quang Huy

Với chủ đề “Mường Tấc mùa lúa mới”, trong khuôn khổ Lễ mừng cơm mới dân tộc Thái do xã Quang Huy tổ chức, nội dung thi nấu cơm đã diễn ra sôi nổi, hấp dẫn, tái hiện lại những hình ảnh đẹp về Truyền thống trồng lúa nước của đồng bào Thái, góp phần quảng bá hạt gạo Hữu cơ dẻo thơm trồng trên cánh đồng Mường Tấc đến du khách gần xa, thu hút đông đảo các đội thi và nhân dân theo dõi và cổ vũ.

Tham gia nội dung thi nấu cơm có 11 đội với tổng số 55 thành viên, mỗi đội thi gồm 05 người, trong đó có 03 nữ, 2 nam tham gia thi 2 phần chuẩn bị gạo và nấu cơm, trong đó, phần thi nấu cơm sẽ chiếm 70% tổng điểm thi. Trong phần thi chuẩn bị gạo, các đội sử dụng 3kg thoc hữu cơ J02 được trồng trên cánh đồng Mường Tấc, thực hiện công đoạn từ khi giã gạo bằng chày và cối, đến bóc tách, sàng sảy, tạo ra sản phẩm gạo sạch. Trong nội dung thi này, hầu hết các đội đều thực hiện giã gạo thuần thục, gạo sau khi giã đều sạch, hạt gạo đều, đẹp.

PV anh Lê Văn Nghĩa, Đội thi bản Cang, xã Quang Huy, huyện Phù Yên, tỉnh Sơn La: “Chúng tôi đã phải chuẩn bị mất 3 ngày cho chương trình hội thi ngày hôm nay từ rất lâu rồi chúng tôi không ai giã gạo bằng cối như thế này qua thời gian bây giờ thì có máy xay xát chúng tôi cũng đã quên giã gạo bằng cối ngày xưa phần thi hôm nay chúng tôi cũng rất vui khi được trải nghiệm lại cái phần đã học Huế xưa”.

Trong phần thi nấu cơm, thay vì nấu bằng nồi cơm điện hoặc gas như ngày nay, các đội phải nấu bằng nồi gang, sử dụng rơm , củi để đun nấu. trong quá trình nấu, nồi được treo lên quang gánh có 02 người khiêng đi vòng quanh hồ Noo g Bua,, đi với tốc độ vừa phải để đảm bảo thời gian cơm đc nấu chín . Đặc biệt, người đun lửa điều chỉnh khéo léo nguồn lửa sao cho phù hợp với giai đoạn nấu cơm để có nồi cơm chín đều, không bị khê, bị sống. Mặc dù đây là phần thi khó, song hầu hết các đội đều thực hiện khá thuần thục, tạo ra sản phẩm cơm trắng, chín đều, dẻo, nồi cơm và khu vực nấu sạch sẽ, đảm bảo ATTP; để lại nhiều dấu ấn đẹp trong lòng người dân, du khách khi đến tham quan, trải nghiệm không gian lễ hội mừng cơm mới dân tộc Thái, xã Quang Huy.

PV bà Lò Thị Hiêng, bản Giáo, xã Huy Tân, huyện Phù Yên, tỉnh Sơn La: “Lâu lắm rồi tôi mới thấy lại được đi nấu cơm bằng củi như thế này bởi vì cũng lâu rồi mới thấy lại được tôi rất là vui, và cũng muốn xã mình huyện mình lúc nào cũng phát huy truyền thống của ông bà tổ tiên ngày xưa để lại như thế này”.

PV bà Nguyễn Thuý Mai, GĐ Trung tâm TT-VH Phù Yên, Ban giám khảo Thi nấu cơm: “Phần thi nấu cơm được chia thành hai phần thứ nhất là phần thi gã gạo trong phần thi giã gạo thì các đội cũng đã rất khéo léo vừa giã gạo vừa xào vừa xảy bóc tách từ hạt thóc đến hạt gạo và chất lượng gạo đạt từ 60 đến 95% ban giám khảo đánh giá là tất cả 11 Đội Thi đều có nồi cơm chín dẻo thơm và lần này ban tổ chức đánh giá chất lượng thêm nấu cơm rất là tốt”.

Thông qua nội dung thi nấu cơm đã giúp các đội được trải nghiệm những hoạt động gần gũi với người nông dân xưa, phản ánh đậm nét đời sống lao động, cần cù, vất vả của người dân trồng lúa, ý thức tôn trọng sản phẩm nông nghiệp; giúp quảng bá, giới thiệu nhãn hiệu “Gạo Phù Yên” sản xuất hữu cơ đến đông đảo du khách; đồng thời giúp bảo tồn và phát huy được Lễ mừng cơm mới gắn với phát triển du lịch; đưa sản phẩm nông nghiệp ở địa phương vươn xa đến với người tiêu dùng trong và ngoài tỉnh.

“Độc”, lạ, thú vị trò chơi bắt chạch trong chum tai Lễ mừng cơm mới dân tộc Thái xã Quang Huy

Trò chơi bắt chạch trong chum là một trong những trò chơi dân gian xưa, thường được người dân tổ chức vào dịp hội làng ở nhiều địa phương; trò chơi này đã lần đầu tiên được xã Quang Huy tổ chức trong khuôn khổ Lễ mừng cơm mới dân tộc Thái, với sự tham gia của 12 đội, hơn 70 thành viên; với sự mới lạ, độc đáo, thú vị, nội dung thi đã thu hút đông đảo người dân đến xem, cổ vũ.

Trước đó, ban tổ chức đã bố trí sẵn 4 chiếc chum, mỗi chiếc đựng 1/3 dung tích nước, thả vào chum một số lượng chạch nhất định. Mỗi đội thi có tổng thời gian là 6 phút, mỗi nhóm 2 người vừa ôm nhau vừa bắt chạch trong chum theo hình thức tay người này quàng vào vai người kia và ngược lại.

Khi bắt được chạch, hai người vừa phải ôm nhau vừa di chuyển trên quãng đường 0,2m để thả chạch vào xô, sau đó quay lại bắt tiếp, trường hợp nếu đánh rơi chạch trên đường di chuyển sẽ không được tính điểm. Đội nào bắt được số lượng chạch được nhiều nhất sẽ là đội chiến thắng, các đội còn lại sẽ xếp theo thứ tự giảm dần.

Các đội thi đang bắt chạch trong chum tai Lễ mừng cơm mới dân tộc Thái xã Quang Huy

PV ông Lò Xuân Dừa, bản Mo Nghè 2, xã Quang Huy, huyện Phù Yên, tỉnh Sơn La: “ đây là trò chơi rất thú vị, lần đầu tiên sau xã tổ chức cái trò chơi này thì khiến cho chúng tôi nhớ lại cái thời niên thiếu của các xã bản ở quanh cái cánh đồng Mường Tấc, có các cái con suối, có các cái khe, lạch; Trẻ con vừa chơi chăn trâu, vừa bắt chạch ở khe suối ở các khu ruộng cạn, bây giờ đã thấy tái hiện lại trò chơi làm cho không khí trò chơi lần đầu tiên xã tổ chức rất là hay và thú vị”.

PV chị Cầm Thị Lý, bản Muống Thượng, xã Huy Tường, huyện Phù Yên, tỉnh Sơn La: “tôi ấn tượng nhất là cái phần thi bắt chạch, mặc dù con chạch nó rất là trơn nhưng mà hầu hết là chị em phụ nữ đều rất là khéo léo, mà tỉ mỉ bắt được,

Chạch là loài cá da trơn, rất khó để bắt, để thuận lợi hơn trong quá trình thi, nhiều thành viên các đội thậm chí đã phải bỏ cả dép để dễ dàng khum lưng, di chuyển chạch đến đích; Các cặp đôi vừa quàng vai nhau, cùng thò tay xuống bắt chạch trong chum nước sâu, qua đó đã đưa họ vào một tư thế ngộ nghĩnh, khiến cuộc thi trở nên vui vẻ, hấp dẫn, mang lại nhiều niềm vui, tiếng cười cho người chơi và khán giả.

PV ông Cầm Văn đông, Phó chủ tịch UBND huyện Phù Yên, tỉnh Sơn La:

PV bà Đinh Thị Việt, bản Chiềng Thượng, xã Quang Huy, huyện Phù Yên, tỉnh Sơn La: “Lần đầu tiên tổ chúng tôi được xem phần thi bắt chạch trong chum thì chúng tôi cảm thấy trò chơi rất là thú vị và ôn lại những cái trò chơi ngày xưa, để duy trì những cái trò chơi đó thì chúng tôi mong muốn là sang năm sẽ tiếp tục duy trì”.

Việc tổ chức các trò chơi dân gian trong chuỗi các hoạt động Lễ mừng cơm mới xã Quang Huy, huyện Phù Yên tổ chức vừa mang ý nghĩa ăn mừng lúa thóc về nhà, mong cầu mùa màng bội thu; vừa tạo không khí vui tươi phấn khởi cho bà con nhân dân; giúp giữ gìn, bảo tồn, phát huy các trò chơi dân gian, tạo sự gắn kết cộng đồng; giáo dục đạo lý "Uống nước nhớ nguồn", phát huy những giá trị văn hóa tốt đẹp của đồng bào các dân tộc tại địa phương./.

Thực hiện: Tâm Hạnh, Lan Anh