Nằm ở phía đông bắc tỉnh Sơn La, huyện Phù Yên là một trong những địa bàn chiến lược quan trọng trong thế trận quốc phòng của tỉnh nhân dân các dân tộc địa phương giàu lòng yêu nước, đấu tranh chống giặc ngoại xâm. Phát huy những giá trị truyền thống tốt đẹp đó, dưới sự lãnh đạo trực tiếp của Đảng bộ huyện, lực lượng vũ trang cùng nhân dân các dân tộc đã đoàn kết, góp phần cùng cả nước tiến hành thắng lợi cuộc Cách mạng Tháng Tám năm 1945 lịch sử, đánh thắng các cuộc chiến tranh xâm lược của thực dân Pháp, đế quốc Mỹ, giành lại độc lập, thống nhất đất nước, cùng nhân dân cả nước tiến hành xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Tháng 4/1945, tình hình trong nước có nhiều biến động, căn cứ địa ở vùng Vần - Hiền Lương được mở rộng, ảnh hưởng đến phong trào đấu tranh ở nhiều nơi lên cao. Được sự thôi thúc của phong trào cách mạng trong vùng, nhân dân ở một số xã của Phù Yên đã liên tiếp đấu tranh bất hợp tác với Nhật và tay sai, chống sưu cao thuế nặng, bắt phu, bắt lính, thu mua thóc, thực phẩm của phát xít Nhật và tay sai. Dưới sự lãnh đạo của Tổng bộ Việt Minh cùng với tinh thần đoàn kết, đồng lòng đấu tranh của nhân dân và lực lượng vũ trang địa phương, cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở Phù Yên giành thắng lợi sớm nhất tỉnh Sơn La. Đồng thời, đã cổ vũ cuộc đấu tranh giành chính quyền thắng lợi hoàn toàn ở các châu trong tỉnh, góp phần tạo nên thắng lợi vẻ vang của cuộc Cách mạng Tháng Tám năm 1945 vĩ đại của dân tộc Việt Nam.

Ảnh: Đồn Mo, đầu não của thực dân Pháp đóng tại châu Phù Yên. Đồn Mo thất thủ, Phù Yên là huyện đầu tiên của tỉnh được giải phóng trong Chiến dịch Tây Bắc của quân và dân ta.

Trong hai cuộc kháng chiến chống Thực dân Pháp, lực lượng vũ trang của huyện Phù Yên từng bước được xây dựng và trưởng thành. Nhân dân các dân tộc trong huyện đã đoàn kết đấu tranh chống giặc, tham gia mở đường, góp sức, góp của cùng nhân dân cả nước làm nên thắng lợi. Tiêu biểu như trong chiến dịch Điện Biên Phủ năm 1954, Phù Yên là một trong những tuyến đường hành quân và vận chuyển lương thực từ căn cứ địa Việt Bắc và các tỉnh trung du ra chiến trường. Quân và dân huyện Phù Yên tích cực tham gia phục vụ “chiến dịch mở đường” với quy mô lớn. Hàng nghìn nam, nữ thanh niên các dân tộc huyện Phù Yên đã tích cực góp công sức mở tuyến đường 13A nối từ Yên Bái sang đường số 41 (nay là quốc lộ 6). Đây là tuyến đường huyết mạch từ Chiến khu Việt Bắc qua địa phận Phù Yên (thời điểm trước năm 1964, huyện Phù Yên bao gồm toàn bộ huyện Bắc Yên, huyện Phù Yên ngày nay) dài gần 100 km lên tỉnh lỵ Sơn La.

Bất chấp máy bay địch ngày, đêm bắn phá ở các trọng điểm: Đèo Lũng Lô; đèo Ban, đèo Nhọt, Phiêng Ban; bến phà Tạ Khoa; đèo Chẹn…, nhân dân các dân tộc Phù Yên luôn bám đường, mở thông tuyến, sát cánh cùng bộ đội, dân công cả nước vận chuyển lương thực, đạn dược cho bộ đội, góp phần vào chiến công chung. Chỉ tính năm 1954, huyện Phù Yên đã huy động 17 đợt dân công, với tổng cộng 8.563 lượt người tham gia, đóng góp 541.977 ngày công phục vụ Chiến dịch Điện Biên Phủ.

Thiếu tướng Lò Văn Nhài, nguyên Bí thư Đảng ủy, nguyên Phó Tư lệnh chính trị Quân Khu II, nhớ lại: Nhân dân Phù Yên khi đó rất hăng hái. Khi có thông tin vận động mở đường, vận chuyển hàng hóa, đạn dược cho chiến trường Điện Biên, đã có hàng nghìn người tự nguyện tham gia. Bản thân tôi, năm đó mới 17-18 tuổi, cũng trốn gia đình xung phong đi bộ đội, vận chuyển hàng đến bến Tạ Khoa. Thời đó, vất vả lắm, vừa phá đá mở đường, vừa gánh, gùi hàng vận chuyển. Mỗi khi giặc ném bom, chúng tôi theo lệnh chỉ huy tìm nơi trú ẩn, nhưng cũng có nhiều người không tránh được bom rơi, đạn lạc của quân thù và đã hy sinh.

Ảnh: Thiếu tướng Lò Văn Nhài chia sẻ lại những lần trực tiếp tham gia vận chuyển hàng hóa cho chiến dịch Điện Biên.

Trong suốt thời gian diễn ra Chiến dịch Điện Biên Phủ, nhân dân Phù Yên vừa tích cực sản xuất chi viện cho tiền tuyến, sẵn sàng lên đường chiến đấu, song vẫn tích cực bảo vệ hậu phương, do thực dân Pháp cài cắm thổ phỉ nhằm phá hoại thành quả cách mạng của ta. Được thực dân Pháp hỗ trợ, cung cấp phương tiện, vũ khí, bọn phỉ thực hiện nhiều thủ đoạn uy hiếp nhân dân, mưu sát cán bộ, mị dân, xúi giục nhân dân chống lại chính quyền cách mạng. Điển hình, vụ chúng uy hiếp đường 13A (nay là quốc lộ 37), cản phá việc vận chuyển phương tiện, vật chất lên mặt trận Điện Biên Phủ của quân và dân ta.

Sử dụng biện pháp chính trị, kết hợp với áp lực vũ trang, chỉ trong một thời gian ngắn, lực lượng tiễu phỉ đã đập tan âm mưu gây phỉ ở vùng cao Phù Yên, bắt và gọi hàng 77 tên, thu 53 khẩu súng trường, 3 tiểu liên và nhiều đạn dược. Cuối năm 1954, đã quét sạch phỉ ở vùng cao 99, làm phá sản âm mưu hậu chiến của thực dân Pháp, giữ vững trật tự trị an địa phương. Nhân dân tin tưởng vào cách mạng, ổn định sản xuất, tích cực tham gia đóng góp cho Chiến dịch Điện Biên Phủ.

Ông Mùi Văn Sẹng, xã Tân Phong, là một trong số những người con của quê hương Phù Yên trực tiếp tham gia Chiến dịch Điện Biên Phủ. Khoảng cuối năm 1953, khi các đơn vị của Đại đoàn 316 hành quân và nghỉ chân tại khu rừng bản Nhọt, xã Gia Phù, ông Sẹng đã trốn gia đình xin đi bộ đội. Sau đó, ông được biên chế vào đơn vị C9-D957-E148-Đại đoàn 316. Trên đường hành quân, ông được huấn luyện kỹ thuật chiến đấu, rèn luyện thể lực, sẵn sàng cho trận quyết chiến tại Điện Biên Phủ.

Ảnh: Ông Mùi Văn Sẹng nhớ lại những tháng năm tham gia chiến đấu

Ông Sẹng chia sẻ: Do tôi là lính mới, nên các anh không cho trực tiếp tham gia chiến đấu. Đến trước trận đánh đồi A1, chỉ huy đơn vị mới lệnh cho đại đội của tôi thực hiện đào giao thông hào tiến vào cứ điểm; nhiệm vụ này được thực hiện cả ngày, đêm trong điều kiện địch trong lô cốt nã trung liên ra. Đến ngày 6/5, trận đánh đồi A1 bắt đầu với tiếng bọc phá nổ long trời, lở đất. Mặc dù rất muốn tham gia chiến đấu, nhưng Đại đội trưởng lệnh cho tôi thực hiện nhiệm vụ vận chuyển, chăm sóc thương binh từ trận địa ra. Đến ngày quân ta hoàn toàn giành chiến thắng, các anh em trong đơn vị ôm nhau khóc, phần vì vui mừng, phần vì tiếc thương những đồng đội đã hy sinh.

Trong kháng chiến chống Mỹ, nhân dân huyện Phù Yên vừa đẩy mạnh sản xuất nhằm chi viện cho miền Nam, vừa chiến đấu chống chiến tranh phá hoại của giặc trong giai đoạn từ năm 1965-1972. Theo đó, địa phương đã có hàng nghìn người con ưu tú tham gia chiến đấu tại mặt trận phía Nam, mặt trận Lào góp sức làm nên mùa xuân đại thắng năm 1975. Theo lời của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Giúp nhân dân nước bạn tức là mình tự giúp mình”, Thiếu tướng Cầm Xuân Ế, nguyên Phó Tư lệnh Quân khu 2 – một trong những người con ưu tú của quê hương Phù Yên đã xung phong nhập ngũ và tham gia chiến đấu ở mặt trận Lào những năm 1968.

Tham gia nhiều trận đánh lớn tại mặt trận Lào, trong đó, trận cánh đồng Chum – Xiêng Khoảng là một trong những trận đánh Tướng Ế luôn khắc ghi. Ông kể lại: Năm 1972, Bộ Quốc phòng lệnh cho bộ đội ta di chuyển sang Xiêng Khoảng - cánh đồng Chum - điểm chốt ở đây là lính phỉ Vàng Pao ở Lào, bên cạnh có một ngôi chùa khá lớn. Buổi tối trước trận đánh, tôi cùng Đại đội trưởng lên sườn đồi khảo sát trận địa, nhằm tránh việc pháo kích vào chùa, mà bắn xung quanh ép địch co cụm. Tối hôm sau, đơn vị nổ súng đánh địch với nhiều loại hỏa lực chi viện, nhưng cũng phải mất 2 lần xung phong mới tiến lên được. Khi chiến sĩ bắn B40 hy sinh, Trung đội trưởng giao súng cho tôi, dù chưa sử dụng súng B40 lần nào, nhưng phát đạn thứ hai, tôi đã bắn trúng kho đạn của địch, súng đạn nổ vang trời. Sáng hôm sau địch phản kích, bộ đội tổ chức trận địa phòng ngự, sau đó rút lên điểm cao củng cố lực lượng và rút về Mộc Châu. Còn tôi được điều động về Đại đội 23 - trinh sát đặc công thuộc Trung đoàn 148.

Trải qua nhiều năm phát triển và góp sức đấu tranh, giải phóng dân tộc, lực lượng vũ trang huyện Phù Yên tiếp tục được xây dựng, củng cố nhằm đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong thời kỳ mới. Hằng năm, Đảng ủy, Ban CHQS huyện Phù Yên gắn thực hiện phong trào "Thi đua Quyết thắng" với các phong trào thi đua yêu nước ở địa phương, như: “Đoàn kết, sáng tạo, kỷ cương, nêu gương, quyết thắng”; “Cán bộ, chiến sĩ thi đua thực hiện văn hóa công sở, xứng danh Bộ đội Cụ Hồ”; “Xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư”; “5 xung kích phát triển kinh tế, xã hội và bảo vệ Tổ quốc”…

Thượng tá Khuất Minh Tuấn, Chính trị viên Ban CHQS huyện Phù Yên, cho biết: Một trong những nội dung thi đua được đơn vị tập trung thực hiện là xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện “Mẫu mực tiêu biểu”, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao. Cấp ủy, chỉ huy đơn vị đã chú trọng nâng cao hiệu quả công tác quản lý, giáo dục, rèn luyện cán bộ, chiến sĩ (CBCS) chấp hành nghiêm chủ trương, đường lối, chính sách pháp luật của Đảng, nhà nước, kỷ luật quân đội, chế độ, quy định của đơn vị. Duy trì nghiêm chế độ trực chỉ huy, trực ban, trực sẵn sàng chiến đấu, bảo đảm sẵn sàng cơ động, không để bị động, bất ngờ. Từ đó, xây dựng bản lĩnh chính trị, ý chí quyết tâm cho CBCS hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao.

Ảnh: Lượng lượng vũ trang huyện Phù Yên ngày càng chính quy, đáp ứng yêu cầu tình hình mới

Hằng năm, Ban CHQS huyện đã tham mưu cho cấp ủy, chính quyền địa phương xây dựng, củng cố lực lượng dân quân tự vệ (DQTV) vững mạnh về mọi mặt, lấy chất lượng chính trị là chính. Thực hiện tốt việc tuyển chọn, rà soát dân quân theo hướng dân bàn, dân cử, dân chăm lo. Đồng thời, chỉ đạo các đơn vị DQTV, dự bị động viên thực hiện huấn luyện theo phương châm “cơ bản - thiết thực - vững chắc”, với quân số tham gia đạt từ 98% trở lên. Kết hợp chặt chẽ giữa huấn luyện quân sự với giáo dục chính trị; huấn luyện sát phương án, sát tình huống, lấy thực hành là chính. Các đợt huấn luyện, bảo đảm an toàn tuyệt đối về người, trang thiết bị. Kết quả kiểm tra huấn luyện hàng năm, có từ 80% trở lên đầu mối DQTV đạt loại khá, giỏi, đáp ứng tốt nhiệm vụ quân sự, quốc phòng ở cơ sở./.

                                             Đinh Phong